“Ik ben ervan overtuigd, dat de dogmatiek niet meesteres, doch dienares is. Maar dan toch een dienares die met in de hand een lamp, welke licht kan werpen op hetgeen wij nu eigenlijk, min of meer intuitief, doen. Er schuilt een gevaar in het zichzelf of den rechter te gemakkelijk maken. Alleen maar dogmatische overwegingen mogen nooit de doorslag geven; zij kunnen en behoren ons wel te helpen bij het zoeken naar een juiste oplossing, die ook de rechtszekerheid dient.”
Corpus van redeneringen
Ongetwijfeld zal degene die veel arresten en beschikkingen van de Hoge Raad gelezen en geanalyseerd heeft, bemerkt hebben dat de Hoge Raad niet, laat staan met zoveel woorden, werkt met zogeheten dogma’s. Volgens de Van Dale is een dogma een vastomlijnde, aan geen discussie meer onderhevige leerstelling.
De Hoge Raad casseert slechts wegens schending van het recht (waaronder verzuim van essentiële vormen, waarbij het uiteindelijk eveneens gaat om schending van een rechtsregel). Ons recht bestaat ook niet uit dogma’s als zodanig, doch (kort gezegd) uit geschreven en ongeschreven rechtsregels alsmede uit rechtsbeginselen. Deze vormen samen ‘het systeem’. Het cassatiecollege werkt ook niet met dogma’s als zodanig. Geen cassatieadvocaat (dus) ook die zich om het standpunt van zijn cliënt kracht bij te zetten op dogma’s als zodanig beroept.
En die noot van Hijmans van den Bergh dan?
Ik denk dat waar Hijmans van den Bergh het in die noot van zestig jaar geleden heeft over “{…} de dogmatiek {…} “, hij (eigenlijk) gewoon doelt op de geschreven en ongeschreven rechtsregels alsmede de rechtsbeginselen resp. ‘het systeem’.
Corpus van redeneringen
Hierbij komt het aan op logica, maar intussen gaat het niet om wiskunde. Zuivere rechte lijnen, die, zoals in de wiskunde, een cirkel slechts op één punt raken, komen in het recht niet voor, om met J.H. Nieuwenhuis (Confrontatie en compromis, blz. 77) te spreken. Wel werken wij juristen, gegeven ‘het systeem’, net als wiskundigen met een corpus van redeneringen. Bij ons kunnen redeneringen in meerderen of in mindere mate hout snijden. Daarom kan een juridische casus veel lastiger zijn dan een wiskundig probleem.
„{…} ingenieuze en soms verrassende wijze waarop Van Swaaij zijn vondst ontvouwt en uitwerkt {…} meeslepende werking { …} nieuwe dogmatische vondst {…}”
W. Snijders, oud-Regeringscommissaris voor het NBW en oud-vicepresident van de Hoge Raad, Bespreking proefschrift van mr. J.H.M. van Swaaij, Maandblad voor Vermogensrecht (2011)
